به بهانۀ سالروز تولد لنین
نقش فرد در تاریخ
ترجمۀ بخشی از مقالۀ «لنین، جوانی و شکل‌گیری شخصیت او» به قلم «تد اسپراگ» به مناسبت سالروز تولد فردی که در تحول تاریخ نقش داشت، تقدیم می‌شود.
برگردان: آرام نوبخت
خصایص شخصی لنین تا چه حد می‌توانست بر بالندگی او به مقام رهبر یک انقلاب تأثیر داشته باشد؟ پلخانف در اثر درخشان خود با عنوان «نقش فرد در تاریخ» چنین نوشت:
«افراد به واسطۀ خصایص شخصیتی ویژۀ خود می‌توانند بر سرنوشت جامعه تأثیر بگذارند. گاهی این تأثیر بسیار چشم‌گیر است؛ اما امکان اِعمال این تأثیر و ابعادش، همگی با شکل سازمان‌یابی جامعه و مناسبات نیروهای درون آن تعیین می‌شوند. شخصیت یک فرد، “عاملی” در تحول اجتماعی است، اما تنها در جایی و در زمانی و تا درجه‌ای که مناسبات اجتماعی اجازه می‌دهند چنین باشد»
اگر به زندگی لنین از کودکی و حتی پیش از جلب توجه و گرایش او به سیاست نگاه کنیم، نقداً خصایص متمایزی می‌بینیم که او را از بسیاری از جوانان هم‌نسلش که بعضاً به مارکسیسم هم گرویدند جدا می‌کرد: حسّ وظیفه‌شناسی، نظم و انضباط. والدین لنین از جوانی به او و دیگر فرزندانشان «امساک و نظم و احترام به کار و ثمرات کار» را آموختند. این‌گونه بود که لنین بعدها قویاً از تن‌پروری و شلختگی و ولخرجی انزجار پیدا کرد، حال چه در بین بزرگسالان و چه خاصه در درون حزب بلشویک که در آن رفتار و رویکرد حرفه‌ای از کسانی انتظار می‌رفت که هدف بازسازماندهی جامعه را دارند.
کارنامۀ تحصیلی لنین هم گواهی بر اخلاقیات حرفه‌ای او است. لنین دورۀ تحصیل دبیرستان را بدون وقفه و هر سال با کسب امتیاز بالا طی کرد. فیودور کرنسکی، پدر الکساندر کرسنکی و معلم زبان و ادبیات لنین، نوشته‌های او را الگویی برای سایرین می‌دانست و بالاترین نمرات را به او می‌داد. از نظر او لنین «به طور استثنایی بااستعداد و همیشه دقیق و باپشتکار» بود. مدیر مدرسه هم در دیدار با والدین هرگز نمی‌توانست این شاگرد را ستایش نکند. توانایی لنین به کسب مدرک حقوق در طی تنها هشت ماه- آن هم در حالی که کسب این مدرک طبیعتاً برای اکثر دانشجویان به چهار سال زمان نیاز داشت- استثنایی بود. به علاوه لنین این کار را بدون کمک استادها کرد و در بین ۱۴۴ دانشجوی کلاس نفر اول شد.
لنین از همان زمانی که در دبیرستان بود به شیوه‌ای متدیک و روشمند می‌نوشت. ابتدا خطوط کلی یک طرح اجمالی را می‌ریخت تا مطمئن شود که ایده‌هایش به طور کامل در این طرح جا می‌گیرند. بعد حول این طرح اجمالی، به گردآوری ارجاعات و منابع و استدلال‌ها و نقل قول‌ها می‌پرداخت و از این‌جا به بعد مقدمه و پیکر اصلی متن و نتیجه‌گیری را می‌گنجاند. متد لنین در نگارش در حکم زرّادخانه‌ای برای او بود تا تحلیل نافذی از تحولات سیاسی و اقتصادی روسیه و جهان تألیف کند، تحلیلی که نقش راهنمای عمل را برای حزب او ایفا کرد.
لنین همۀ خصوصیات یک فرد موفق در همۀ زمینه‌ها را داشت. در دوره‌ای که خانواده‌اش زمین کشاورزی کوچکی در سامارا خریداری کرده بود می‌توانست انتخاب کند که یک کشاورز نمونه باشد. مدرک حقوق به کنار، توانایی لنین در تحلیل موقعیت‌های پیچیده و استدلال می‌توانست از او یک وکیل برجسته بسازد. اما لنین مسیر مبارزه را انتخاب کرد. سال ۱۸۹۳ در سن ۲۳ سالگی او گامی بی‌پروا و جسورانه به سوی انقلاب برداشت و از آن پس دیگر هرگز لحظه‌ای به خود تردید راه نداد.
جوانان در دورۀ بحران وجودی خود با یک سؤال حاد روبه‌رو می‌شوند: می‌خواهم چه‌کاره شوم؟ لنین هم مثل هزاران جوان نسل خود با همین سؤال روبه‌رو شد. ویکتور سرژ بحران وجودی دورۀ جوانیِ خودش را چنین بازگو کرد:
«می‌خواهی چه‌کاره باشی؟ وکیل برای دفاع از قانون ثروتمندان؟ قانونی که بنا به تعریف ناعادلانه است؟ پزشک برای تیمار ثروتمندان و تجویز غذای خوب و هوای خواب و استراحت برای مسلولین زاغه‌ها؟ معمار برای ساخت تفرجگاه ملاکین؟ نگاه کردن به دور و برت برای سنجش دانش و آگاهی‌ات؟ آیا نمی‌فهمی که وظیفۀ تو کاملاً فرق می‌کند؟ وظیفۀ تو این است: قرار گرفتن کنار استثمارشدگان و فعالیت برای نابودی این نظام غیرقابل‌تحمل» (خاطرات یک انقلابی)
لنین مانند ویکتور سرژ و بسیاری از رفقای سرما و گرمای خود در آینده مسیر مبارزه را انتخاب کرد.
بنابراین آیندۀ لنین در دورۀ شش سالۀ بین اعدام برادرش و نقل مکان به سن پترزبورگ شکل گرفت؛ آن هم نه به شیوه‌ای خطی بلکه با کلی فراز و نشیب. فرایند تکامل شخصیتی او با فرایند تحول تاریخی درهم‌آمیخته بود.
