۱۳۰مین سالگرد درگذشت مارکس
فیل میچیسن / برگردان: آرام نوبخت
صد و سی سال پیش، یا به عبارت دقیقتر ۱۴ مارس ۱۸۸۳، کارل مارکس به عنوان یکی از بزرگترین چهره های تاریخ بشر درگذشت. یک دهه پیش در یکی از نظرسنجی های آنلاین «بی.بی.سی»، مارکس به عنوان بزرگترین متفکر همۀ دوران رأی آورد. با وجود یک قرن حمله، تحریف و تلاش برای بی ارزش جلوه دادن سهم مارکس، معدود افرادی می توانند تردید داشته باشند که مارکس مسیر تاریخ بشر را از اساس دگرگون کرد. همین دلیل، برای مطالعۀ عقاید و نوشته های مارکس کفایت می کند، چه کسی با آن موافق باشد یا نه.
با این حال برای کارگران و جوانانی که میل به مبارزه برای تغییر جامعه را دارند، دلیلِ به مراتب مهمتری برای مطالعۀ مارکسیسم وجود دارد. با خواندن نوشته های مارکس دربارۀ فلسفه، تاریخ، اقتصاد و جامعه شناسی، آدمی نه فقط با عمق و ژرفای چشمگیر، که مهمتر از همه ارتباط آن با دنیای امروز شگفت زده می شود. این نوشته ها سلاح بینهایت ارزشمندی در دستان کارگران و جوانان گوشه و کنار جهان است که برای دگرگونی سوسیالیستی جامعه مبارزه می کنند.
این جا باید یک هشدار هم داد. کتابخانه ها و کتابفروشی های سرتاسر دنیا مملو از کتاب های قطور و فاضلانه «در باب مارکسیسم» هستند. در واقع این کتاب ها اغلب «علیه مارکسیسم» هستند، اما معدودی آن قدر صداقت دارند که به این نکته اعتراف کنند. این کتاب ها در دو دستۀ اصلی جای می گیرند. اول، روشِ زمین زدنِ یک پهلوان پنبه است؛ یعنی استدلال های ساختگی که هیچ ارتباطی به مارکسیسم ندارند، به عنوان عقاید مارکس جا زده می شوند، تا از این پس به سهولت بتوان مقابله با آن برخاست و نهایتاً شکستش داد. و دوم، «تفسیر»ها هستند، یعنی آثاری که به تفصیل به ما می گویند «مقصود مارکس واقعاً چه بود»، در حالی که عملاً عقاید مارکس را تحریف و به کل به چیز دیگری مبدل می کنند. کشف این که مقصود مارکس چه بود در واقع بسیار ساده است. تمام آن چه که کسی باید انجام دهد، خواندن کتاب های خودِ مارکس است.
برخی به ما خواهند گفت که خواندن این کتاب ها بسیار دشوارند. اما واقعاً این طور نیست. مارکس به شیوه ای دست به قلم برد که یک فرد متوسط هم بتواند مقصودش را درک کند. مارکس اساساً برای کارگران نوشت. اما باید گفت که مارکس اعتقادی هم به اصطلاحاً «زیر دیپلم حرف زدن»، یعنی صحبت کردن با کارگران مثل کودکان خُردسال نداشت. چون هر کارگری می داند که هیچ چیز، هیچ چیزی که ارزش داشتن را در این زندگی داشته باشد، بدون مبارزه به دست نمی آید. مطالعه کردن نوشته های مارکس با دقت لازم، بی تردید مستلزم مُمارست است. اما در عوض چنین تلاشی بی پاداش نیست.
مارکس نه فقط دربارۀ سیاست و اقتصاد (که شاید بیشتر به آن ها شهره باشد)، بلکه دربارۀ فلسفه، هنر، تاریخ، علم و تمام پرسش های مرتبط به جامعۀ انسانی نوشت. مارکس زمانی گفته بود که مَثَل مورد علاقه اش، این گفتۀ ژنرال و شاعر رومی، «پابلیوس ترنتیوس» است که: «من انسانم و هیچ چیز انسانی با من بیگانه نیست».
کارگر پیشرو باید مطالعۀ عمیق نوشته های مارکس، احاطه یافتن به روش مارکس را به وظیفۀ خود مبدل کند. منتها این یک فرایند آکادمیک نیست. عقاید مارکس بیش از هر چیز یک راهنمای عمل هستند، روشی برای درک جهان، توانایی بهتر به تغییر آن.
جوانی مارکس
مارکس ۱۹۵ سال پیش، در تاریخ ۵ مه ۱۸۱۸، در شهر «ترییر» واقع در «استان راین» از پدری وکیل و خانواده ای متموّل به دنیا آمد. خانوادۀ مارکس چشم انداز انقلابی به خصوصی نداشت. مارکس پس از اتمام مدرسه در «ترییر»، ابتدا در «بُن» و سپس در «برلین» به دانشگاه رفت و در همین جا بود که به مطالعۀ حقوق پرداخت و در تاریخ و فلسفه تخصص یافت. مارکس به عنوان یک دانشجو، پیرو عقاید فیلسوف بزرگ آلمانی، «هگل» بود. در برلین به گروه «هگلی های چپ» پیوست، کسانی که در تلاش بودند از فلسفۀ هگل نتایج آتئیستی و انقلابی بگیرند.
مارکس پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه، به این امید که بتواند استاد دانشگاه شود به «بُن» رفت. منتها سیاست ارتجاعی حاکم که «لودویگ فوئرباخ» را در سال ۱۸۳۱ از کرسی استادی خود محروم ساخته بود، منجر شد که مارکس فکر چنین حرفه ای را از سر بیرون کند. در این مقطع دیدگاه های «هگلی چپ» در آلمان به سرعت رو به رشد بود. فوئرباخ به ویژه نقد به الهیات (تئولوژی) را تکامل بخشید و آغاز به توسعۀ باورهای ماتریالیستی کرد. باورهای فوئرباخ تأثیر عمیقی بر مارکس و سایر هگلی های چپِ آن دوره گذاشت. سال ۱۸۴۳، کتاب فوئرباخ با عنوان «اصول فلسفۀ آینده» منتشر شد. انگلس چند سال بعد نوشت «همۀ ما به یکباره فوئرباخی شدیم». در حول و حوش همین مقطع بود که یک گروه رادیکال در «راینلند» که در ارتباط با «هگلی های چپ» قرار داشت، یک روزنامۀ اپوزیسیون را به نام «راینیشه تسایتونگ» در «کُلن» بنیان گذاشتند. نخستین شمارۀ آن در تاریخ ۱ ژانویۀ ۱۸۴۲ منتشر شد؛ در اکتبر ۱۸۴۲ مارکس سردبیر روزنامه شد و از بُن به کلن نقل مکان کرد.
این روزنامه با یک دورنمای انقلابی-دمکراتیک حیات خود را آغاز کرد و این ویژگی در دورۀ سردبیری مارکس به مراتب برجسته تر شد. در نتیجه حکومت دست به سانسورهایی علیه روزنامه زد و سپس در ۱ ژانویۀ ۱۸۴۳ تصمیم گرفت که روزنامه را در مجموع توقیف کند. انتشار «راینیشه تسایتونگ» در مارس ۱۸۴۳ معلق شد.
در همین سال بود که مارکس ازدواج کرد. همسر او، از یک خانوادۀ ارتجاعی اشرافی پروس می آمد، و برادر ارشدش بعدها به وزیر داخلۀ پروس در فاصلۀ سال های سیاه ۱۸۵۰ و ۱۸۵۸ تبدیل شد.
در پاییز ۱۸۴۳، مارکس به منظور انتشار یک روزنامۀ رادیکال در خارج همراه با «آرنولد روگه»، به پاریس رفت. با این حال تنها یک شماره از این نشریه با عنوان «سالنامۀ آلمانی-فرانسوی» منتشر شد. انتشار این نشریه اساساً به دلیل مشکل توزیع مخفیانۀ آن در آلمان و همین طور مخالفت های «روگه» ادامه نیافت.
در سپتامبر ۱۸۴۴، «فردریش انگلس» برای چند روز به پاریس آمد، و از آن زمان به بعد به نزدیک ترین دوست و همکار سیاسی مارکس تبدیل شد. نام های مارکس و انگلس از آن زمان به بعد جدایی ناپذیر شده اند، تو گویی یک نفر هستند. بلافاصله این دو مرد جوان وارد فعالانه ترین دخالتگری در حیات پرتب و تاب گروه های انقلابی پاریس شدند. عقاید آنارشیستی «پرودون» در بین برخی از این گروه ها از مقبولیت وسیعی برخوردار بود. مارکس در «فقر فلسفه» (۱۸۴۷) با متدی که هر کسی می تواند بارها بار در نوشته های مارکس بیابد، به پاسخ همه جانبه و موشکافانه به نظرات پرودون پرداخت: انتقاد کوبنده با اتکا به واقعیات و نقل قول های محکم از نوشته های کسانی که نقد می کرد. متأسفانه این رویکرد صادقانه و محکم، در بین افراد بی شماری که در تلاش برای بی ارزش کردن باورهای مارکس آثاری جعلی نگاشته اند، به چشم نمی خورد.
مارکس و انگلس همراه هم به مبارزه ای پرحرارت علیه آموزه های مختلف سوسیالیسم خُرده بورژوایی، آنارشیسم و غیره دست زدند، تا از این رو ایده های سوسیالیسم را بر پایۀ علمی قرار دهند. این شاید بزرگترین دستاورد مارکس و انگلس بود که ایدۀ سوسیالیسم را از آسمان به زمین و به دنیای واقعی جامعۀ طبقاتی آوردند. سوسیالیسم دیگر یک ایده آل بلندپروازانه نبود، بلکه محصول مبارزۀ مادی میان طبقات، محصول تکامل تاریخی بود. ایده های مارکس و انگلس هستند که سوسیالیسم علمی را شکل می دهند.
ادامه دارد
