بدترین بحران جهانی پناهندگی از زمان جنگ جهانی دوم

بنا به گزارشی که سازمان عفو بین الملل دیروز منتشر کرد، از زمان پایان جنگ جهانی دوم به این سو، هیچ زمانی بحران جهانی پناهجویی این چنین حادتر از امروز نبوده است.

این گزارش با تمرکز بر سوریه، آفریقای شمالی و مدیترانه، آسیای جنوب شرقی و آفریقای سیاه، تصویری ناتمام از فاجعه ای که سرمایه داری جهانی و عملیات امپریالیسم در نقاط مختلف جهان ایجاد نموده، ارائه کرده است.

ده ها میلیون نفر از مردم در تلاش برای فرار از جنگ، ویرانی اقتصادی و آزار و اذیت سیاسی، وادار به ترک خانه های خود و طی کردن مسافت هایی بسیار طولانی شده اند. پناهندگان اغلب با شرایط اسف­باری در کشورهای مقصد رو به رو می شوند. جان باختن در سفر یا بازگشت داده شدن از سوی کشورهای مقصد، بیش از پیش به امری متداول مبدل شده است.

سازمان عفو بین الملل اشاره می کند که در سال ۲۰۱۳، برای نخستین بار از دهۀ ۱۹۴۰، شمار پناهجویان به بیش از ۵۰ میلیون نفر تخمین زده می شد. طی دو سال بعدی، میلیون ها نفر دیگر نیز به خیل عظیم پناهندگان پیوسته اند.

وضعیت سوریه و کشورهای همسایۀ آن در خاورمیانه به طور اخص وخیم است. طبق گزارش مذکور، «بیش از نیمی از جمعیت سوریه آواره است»، و این شامل آوارگان در داخل کشور نیز می شود. «تقریباً چهار میلیون زن، مرد و کودک، از کشور گریخته و پناهنده هستند، که این را به یکی از بزرگ­ترین بحران های پناهندگی در تاریخ تبدیل می کند».

سازمان عفو بین الملل، قدرت های اصلی را به دلیلی ناتوانی از ارائۀ کمک به این جمعیت روزافزون پناهنده، مورد انتقاد قرار می دهد. بسیاری از پناهندگان نهایتاً سر از کشورهایی نظیر لبنان (۲۰ درصد جمعیت این کشور در حال حاضر از پناهجویان سوری تشکیل می شود)، اردن و ترکیه در آوردند. به گفتۀ این گزارش، فراخوان انسان­دوستانۀ سازمان ملل برای جمع آوری ۴.۵ میلیارد دلار کمک به پناهجویان سوری، تا اوایل ماه ژوئن تنها ۲۳ درصد از هدف اعلام شدۀ خود را متحقق نموده است.

کل صندوق اضطراری سازمان ملل برای پناهجویان سوری، کم­تر از یک درصدِ بودجۀ سالیانۀ ارتش ایالات متحده است.

این گزارش در ادامه می نویسد: «تعداد کل اماکن اختصاص داده شده به پناهجویان سوریه، کم­تر از ۹۰ هزار مورد است که تنها ۲.۲ درصد از پناهجویان در کشورهای اصلی میزبان (لبنان، اردن و ترکیه) را پوشش می دهد».

«برنامۀ جهانی غذا»، در مواجهه با صعود ناگهانی جمعیت پناهجو و بودجۀ محدود، وادار به کاهش سطح کمک غذایی خود به کم­تر از روزانه ۰.۴۶ دلار به پناهندگان سوری در اردن و روزانه ۰.۶۲ دلار به پناهندگان در لبنان شده است.

شرایط بسیار سخت پیش روی پناهجویان از سوریه، پرده از ژست های «بشردوستانۀ» عملیات امپریالیستی در منطقه بر می دارد. بحران، نتیجۀ مستقیم جنگ داخلی به تحریک امریکا در این کشور است که شامل تأمین مالی سازمان های بنیادگرای اسلامی برای سرنگونی رژیم بشار اسد در سوریه می شده است.

حکومت اوباما اکنون درحال بهره برداری از بحرانی است که امپریالیسم امریکا برای توجیه گسترش عملیات نظامی خود در سوریه و عراق، آن هم به ظاهر با هدف مقابله با داعش، ایجاد نموده است.

سازمان عفو بین الملل هم­چنین به محدودیت های جدیدی اشاره می کند که لبنان، ترکیه و اردن (به عنوان متحدین امریکا) بر عبور و مرور از مرزها اِعمال کرده اند. اواخر همین هفته، نیروهای ارتش ترکیه از ماشین های آب­پاش در برابر پناهندگانی استفاده کردند که برای فرار از جنگ وارد شهر مرزی «آکچاکالی»، واقع در جنوب شرقی ترکیه شدند.

این گزارش مطلقاً چیزی دربارۀ منشأ این بحران نمی گوید. جنگ داخلی در سوریه، یکی از نیروهای محرک اصلی در پشت افزایش سریع شمار پناهندگانی است که در جستجوی عبور از مدیترانه هستند. بسیاری از مردم سوریه به لیبی گریخته اند، جایی که همراه با سایر پناهجویان از دیگر بخش های خاورمیانه و آفریقا، با شرایط فاجعه بار در کشوری رو به رو می شوند که جنگ ناتو در سال ۲۰۱۱ تکه پاره کرده است.

لیبی به دست شبه نظامیان اسلام­گرای رقیب که بسیاری شان طی کارزار سرنگونی حکومت معمر قذافی به رهبری امریکا تسلیح و تأمین مالی شده بودند، تجزیه شده است. پناهجویان در لیبی در معرض ارعاب، شکنجه، تعرّض جنسی، اجحاف و کار اجباری می شوند، و در جستجوی یافتن قایقی هستند که آن ها را از طریق دریا به ایتالیا ببرد.

در ماه آوریل، دو قایق با انبوهی از پناهجویان سرنشین خود در آب های مدیترانه غرق شد، و بیش از ۱۲۰۰ کشته برجای گذاشت. طی پنج ماه نخست امسال، ۱۸۶۵ نفر طی سفر جان باخته اند، درحالی که همین رقم طی دورۀ مشابه سال قبل ۴۲۵ مورد بود. این گزارش خاطر نشان می کند که «افزایش سریع تعداد تلفات جانی»، «بخشاً به دلیل تصمیم ایتالیا و اتحادیۀ اروپا برای پایان بخشیدن به عملیات دریایی ایتالیا با عنوان “دریای ما” (Mare Nostrum) در اواخر سال ۲۰۱۴ و جایگزینی آن با عملیاتی به مراتب محدودتر از سوی اتحادیۀ اروپا است».

پاسخ قدرت های امپریالیستی اروپا که به عنوان بخشی از کوشش خود برای اعمال دوبارۀ کنترل بر مستعمرات سابق شان به پشتیبانی از جنگ در لیبی برخاستند، چیزی نبوده است جز تقویت «دژ اروپا» و مسدود کردن جریان پناهندگی. ماه گذشته، اتحادیۀ اروپا با یک نظام سهمیه بندی برای اسکان ۲۰ هزار پناهنده، یعنی جزئی کوچک از افرادی که در جستجوی فرار از لیبی هستند، توافق کرد.

در عین حال قدرت های اروپایی، بحران پناهندگی را دلیلی می بینند برای تدارک حملات نظامی در خودِ لیبی، در وهلۀ نخست با هدف نابودی قایق های مورد استفاده برای انتقال مردم در اقصی نقاط مدیترانه.

در نیمۀ نخست سال ۲۰۱۲، فاجعۀ مشابهی در آسیای جنوب شرقی و آسیا-اقیانوسیه رخ داد. قایق های مملو از پناهجویان از میانمار و بنگلادش از سوی حکومت های اندونزی، مالزی، تایلند و استرالیا برگشت داده شدند. تخمین زده می شود که ۳۰۰ نفر تاکنون به دلیل گرسنگی، کم آبی بدن یا سوء رفتار، در دریا جان باخته اند.

گزارش عفو بین الملل اشاره می کند که امتناع اولیۀ حکومت های منطقه از پذیرش پناهجویان، «نقض آشکار تعهدات بین المللی آن ها» بوده است، و این که «سیاست بررسی پناهجویان خارج از استرالیا- که به موجب آن، پناهجویانی که در تلاش اند از طریق دریا به استرالیا برسند، به بازداشتگاه هایی در جزایر نائورو و مانوس (پاپوآ گینۀ نو) منتقل می شوند- به طور اخص اسفبار است… شرایط دشوار و تحقیرآمیز تعمدی در این بازداشتگاه استرالیایی، به منظور اعمال فشار بر پناهجویان به منظور بازگشت آن ها به کشور اصلی خود تعبیه شده است، فارغ از آن که اینان پناهنده باشند یا خیر».

حکومت استرالیا به نخست وزیری «تونی ابوت»، در حال حاضر با اتهاماتی مبنی بر پرداخت پول به قاچاقچیان انسان برای بازگرداندن پناهجویان به اندونزی رو به رو است. اتهاماتی که حکومت استرالیا به طور تلویحی تأیید کرده است. این اقدامات غیرقانونی بر نقش مرکزی استرالیا در آزار و اذیت پناهجویان در سرتاسر منطقه صحه می گذارد.

در آفریقای سیاه، تقریباً ۳ میلیون پناهنده حضور دارند که این نیز نتیجۀ موج فرار مردم از جنگ ها و تنازعات در بخش های مختلف قاره، از جمله نیجریه، سودان جنوبی، جمهوری آفریقای مرکزی و بوروندی است. این جنگ ها همواره با جنگ بر سر منابع طبیعی پیوند دارد؛ قدرت های امپریالیستی، این منطقۀ عمیقاً فقر زاده را تنها به چشم منبع تأمین نفت و مواد معدنی می نگرند.

جمع بندی گزارش عفو بین الملل قابل پیش­بینی است؛ باز هم این درخواست های بی رمق از حکومت ها صورت می گیرد که کار بیش تری انجام دهند: «بحران جهانی پناهندگی حل نخواهد شد، مگر آن که جامعۀ جهانی درک کند که این مشکل، یک مشکل جهانی است و بدین گونه آن با برخورد کند».

وضعیت فاجعه بار پیش روی پناهندگان، یکی از مظاهر وحشتناک یک نظام اقتصادی و اجتماعی ورشکسته است. صعود موج پناهندگی، محصول مستقیم جنگ بی پایان و ضدّ انقلاب اجتماعی است. آزار و اذیت کسانی که امپریالیسم از خانه و کاشانه شان بیرون رانده، جزئی جدایی ناپذیر از حمله به حقوق دمکراتیک و اجتماعی طبقۀ کارگر در هر کشوری است.

۱۶ ژوئن ۲۰۱۵