از سقوط بشیر تا دوشنبۀ سیاه: درس‌های سازمان‌یابی و مبارزۀ طبقاتی در سودان
مروری بر تحولات دوماهۀ اخیر سودان بعد از عزل بشیر:
بعد از عزل عمر البشیر به دست ارتش در تاریخ ۱۱ آوریل، اعتراضات مردمی نه فقط فروکش نکرد که اینبار با خواست پایان حاکمیت نظامی و وضعیت فوق‌العاده در خارطوم ادامه یافت. انتصاب «بن عوف» (از فرماندهان ارتش و مشاوران نزدیک البشیر) به مقام رهبر موقت شورای نظامی گذار، خشم معترضان را برانگیخت و بدین ترتیب بن عوف نیز تحت فشار اعتراضات وادار به استعفا شد و ظرف ۴۸ ساعت بعد از عزل البشیر، جای خود را به ژنرال «عبد الفتاح برهان» داد که هم‌اکنون رئیس شورای نظامی گذار است.
در طول دوماهۀ اخیر بعد از عزل عمر البشیر، علیرغم استمرار تظاهرات خیابانی، نه فقط شورای نظامی گذار حاضر به پایین آمدن از اریکۀ قدرت نشد، بلکه از این فرصت و وقت تنفس دوماهه استفاده کرد تا هم پیوندهای منطقه‌ای و بین‌المللی خود را با حامیان ارتجاعی‌اش تقویت کند و هم سر اپوزیسیون را با «مذاکره از بالا» گرم کند تا خودِ همین اپوزیسیون نقش مانع سرعت‌گیر بر سر راه اعتراضات خیابانی را ایفا کند. به همین خاطر دو قسمت ابتدایی این مطلب را به ۱- نقش نیروهای امپریالیستی و منطقه‌ای در تقویت شورای نظامی گذار و ۲-کارنامۀ اپوزیسیون سودان اختصاص داده‌ایم.
کشتار و خونریزی معترضان به دست ارتش در روز دوشنبه ۳ ژوئن جای کمترین تردیدی باقی نگذاشت که این رژیم نظامی «گذار» فقط به هدف برگرداندن اوضاع به عقب تعبیه شده‌بود و کارویژه‌اش احیای سرکوب‌های قبلی بوده: شلیک مستقیم، استفاده از گاز اشک‌آور و شلاق علیه زنان و کودکان، بکارگیری نهاد بدنام «نیروهای ضربت»، استقرار تک‌تیرانداز بالای ساختمان‌ها، ضرب و شتم پزشکان بیمارستان، تجاوز گنگ‌های مسلح به برخی زنان معترض و کشتار و انداختن اجساد کشته‌شدگان به داخل رود نیل و… بخشی از ظرفیت توحش رژیم بود که به نمایش گذاشته شد.
اندکی پیش از این یورش تمام‌عیار به معترضان، رژیم اقدام به قطع برق در منطقه و قطع اینترنت در سراسر سودان کرد. حاکمیت با این سرکوب اخیر امیدوار بود که بتواند به تحصن پنج ماهه مقابل وزارت دفاع در خارطوم که به زعمش «تهدیدی برای کشور» محسوب می‌شد پایان دهد. آخرین اپیزود از این سریال سرکوب درست در همین لحظاتی که این متن نوشته می‌شود در حال اجراست: قلع و قمع خونین حکومت علیه توده‌های میلیونی اعتصاب‌کننده در روز ۹ ژوئن. در واقع این موج سرکوب، اگر با یک اعتصاب سیاسی نامحدود و ورود به فاز مسلح‌سازی توده‌ای روبرو نشود، در حکم پیش‌درآمد احیای یک دورۀ دیکتاتوری خونین نظامی دیگر است.
نقش امپریالیسم و قدرت‌های منطقه در سودان
سودان به لحاظ جغرافیایی منطقه‌ای استراتژیک است؛ این کشور در منطقۀ شاخ آفریقا است، پهلو به پهلوی دریای سرخ و ورودی کانال سوئز که بخش اعظم نفت منطقه از آن عبور می‌کند. از آمریکا تا روسیه و چین و به همین نسبت متحدان منطقه‌ای هر یک، یعنی از رژیم‌های سلطنتی حاشیۀ خلیج فارس و ترکیه و مصر تا جمهوری اسلامی ایران، همگی مشغول رقابت بر سر نفوذ بر شاخ آفریقا هستند و این رقابت میان آن‌ها، نبرد قدرت درون محافل اقتصادی و سیاسی حاکم بر حیات سودان را نیز تشدید و متأثر کرده است.
در جزوۀ پیشین[۱] توضیح دادیم که چطور عمر البشیر برای حفظ چند دهه قدرت بارها ائتلاف‌های سیاسی‌اش را در منطقه عوض کرد. در طی دو دهه از قذافی و صدام به سوی جمهوری اسلامی ایران چرخید و در این اواخر پس از فشار تحریم‌های آمریکا از جمهوری اسلامی به سمت عربستان تغییر جبهه داد. بماند که هیچ‌یک از این اتحادها دست آخر مانعی برای سقوطش نشدند.
شورای نظامی گذار بلافاصله پس از عزل بشیر تلاش کرد پیوندهایش را با مصر و عربستان سعودی تقویت کند. ارتش سودان زیر نظارت عمر البشیر از سال ۲۰۱۵ با ارسال چندین هزار سرباز پیاده‌نظام به یمن برای نبرد در ائتلاف جنگی عربستان علیه حوثی‌های یمن، رسماً پیوند قوی با این کشور ایجاد کرده بود. بنابراین این ارتباط از فردای عزل البشیر صرفاً صورت استمرار و تقویت پیدا کرد. بی‌خود نیست که عربستان سعودی و امارات متحده پس از عزل البشیر، کمکی ۳ میلیارد دلاری (در قالب پول نقد، غذا، دارو و محصولات نفتی) به این رژیم نظامی هدیه دادند. البته دست عربستان سعودی برای بسیاری از معترضان سودانی باز است، به همین خاطر هم در خیابان شعار می‌دادند «ما حمایت سعودی را نمی‌خواهیم».
از سوی دیگر ژنرال سیسی در مصر هم یکی از اولین کسانی بود که از شورای نظامی گذار اعلام حمایت کرد. سیسی که در دوران بعد از خیزش عمومی مصر، وزیر دفاع حکومت اخوان‌المسلمینیِ محمد مرسی بود، پس از کودتا و سرکوب خونبار معترضان تا همین اواخر قوانینی تصویب کرد که بتواند تا ۲۰۳۰ در قدرت باقی بماند. در واقع آنچه در سودان می‌گذرد، کپی‌برداری از کودتای نظامی مصر است. سیسی رسماً و بی هیچ ابایی به نظامیان سودان برای ماندن در قدرت مشاوره می‌دهد، اتفاقی نیست که اولین سفر خارجی رئیس شورای نظامی گذار به مصر بود. معترضان خطرات دخالت‌های مصر را می‌دانند و به همین خاطر بود که پس از توصیۀ سیسی به ماندن حداقل سه ماهۀ شورای نظامی در قدرت، بلافاصله مقابل سفارت مصر در خارطوم علیه این دخالت‌ها شعار سر دادند.
شورای نظامی گذار می‌داند که می‌تواند بر روی قدرت‌های امپریالیستی مهم و دیکتاتوری‌های منطقه حساب باز کند. هرچند این قدر‌ت‌ها با یکدیگر رقابت تنگاتنگی دارند، اما ترسشان از طبقۀ کارگر و دهقانان فقیر به مراتب بالاتر است.
آمریکا و اتحادیۀ اروپا هرچند مدت‌های مدیدی مخالف البشیر و ائتلاف‌های منطقه‌ای‌اش بودند و به این بهانه از کیفرخواست دادگاه جنایات بین‌المللی علیه او دفاع می‌کردند، اما چرخش ائتلافی البشیر به سمت منافع منطقه‌ای آن‌ها در سال‌های اخیر مبنای این مخالفت را از بین برد. به علاوه بعد از خیزش مردمی اخیر، ترس از خارج شدن کنترل اوضاع، ورود بازیگران جدید سیاسی و احیاناً موج جدید پناهندگی از این کشور به سمت اروپا، عملاً به معنای حمایت آنان از شورای نظامی سودان است. همین سیاست عیناً دربارۀ ژنرال سیسی در مصر، ژنرال حفتر در لیبی و این اواخر سلطۀ نظامیان بر الجزایر پس از اعتراضات مردمی اِعمال شده‌است.
ادامه در صفحۀ بعد